همشهری آنلاین - گروه سیاسی: مذاکرات هسته‌ای ایران و ایالات متحده روز شنبه ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ به مرحله‌ای موسوم به «سطح کارشناسی» وارد می‌شود؛ نشانه‌ای که تحلیلگران آن را حاکی از پیشرفت سریع گفت‌وگوها می‌دانند. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که این پیشرفت لزوما به معنای قریب‌الوقوع بودن توافق نیست.
اهمیت ورود به سطح کارشناسی
ورود مذاکرات به سطح کارشناسی نشان‌دهنده آن است که گفت‌وگوهای اولیه میان عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در خاورمیانه، به بن‌بست نرسیده است. به گزارش آسوشیتدپرس این مرحله بیانگر اهداف واقع‌بینانه و عمل‌گرایانه ۲ طرف برای کاوش در جزئیات است. کلسی دونپورت، مدیر سیاست منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، گفت: «توافق بر سر گفت‌وگوهای فنی نشان می‌دهد که هر ۲ طرف اهداف واقع‌بینانه‌ای را بیان کرده‌اند و مایل به بررسی جزئیات هستند.» او افزود که اگر ویتکاف در مذاکرات با عراقچی خواسته‌های حداکثری مانند برچیدن کامل برنامه غنی‌سازی مطرح می‌کرد، ایران انگیزه‌ای برای ادامه در سطح فنی نداشت.
الجزیره هم اخیرا گزارش داد که پس از ۲ دور مذاکرات غیرمستقیم در مسقط و رم، ۲ طرف برای اولین بار در بخشی از دور دوم مذاکرات در یک اتاق حضور داشتند و به تفاهم بهتری در مورد اصول و اهداف دست یافتند. این پیشرفت، همراه با تصمیم برای برگزاری مذاکرات فنی، نشان‌دهنده تمایل ۲ طرف به ادامه دیپلماسی است. با این حال، ریچارد نفیو، پژوهشگر موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، اخیرا به آسوشیتدپرس هشدار داد که ارزش این گفت‌وگوها به تعهد سیاسی برای انجام اقدام بستگی دارد. او تاکید کرد که اگر کارشناسان مجبور به بحث درباره مفاهیم کلان بدون توافق سیاسی باشند، ممکن است مذاکرات به نتیجه نرسد.
چالش‌های پیش روی مذاکرات فنی
مذاکرات سطح کارشناسی با چالش‌های متعددی مواجه است. به گزارش آسوشیتدپرس، موضوعاتی مانند سطح غنی‌سازی قابل قبول برای آمریکا، برنامه موشکی بالستیک ایران—که دونالد ترام‍پ در سال ۲۰۱۸ به‌عنوان دلیلی برای خروج از برجام مطرح کرد—و تعیین اینکه کدام تحریم‌ها لغو و کدام باقی می‌مانند، از جمله مسائل حساس هستند. ایران در حال حاضر بخشی از اورانیوم خود را تا ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند، که تنها یک گام فنی تا سطح تسلیحاتی ۹۰ درصد فاصله دارد. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (فوریه ۲۰۲۵)، ذخایر اورانیوم ایران به ۸ هزار و ۲۹۴.۴ کیلوگرم رسیده، در حالی که در برجام، غنی‌سازی تا ۳.۶۷ درصد و ذخیره ۳۰۰ کیلوگرم مجاز بود.
رویترز (۱۹ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که ایران هرگز با برچیدن سانتریفیوژها، توقف کامل غنی‌سازی یا کاهش ذخایر اورانیوم به زیر سطح توافق ۲۰۱۵ موافقت نخواهد کرد. این موضع با اظهارات ویتکاف، که خواستار توقف و حذف برنامه غنی‌سازی ایران شده، در تناقض است. عراقچی نیز در پاسخ تاکید کرد که «اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست.» این اختلاف نظر نشان می‌دهد که مذاکرات فنی با موانع جدی مواجه خواهد بود.
تجربه برجام و نقش کارشناسان
تجربه توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) نشان‌دهنده اهمیت نقش کارشناسان در مذاکرات است. آسوشیتدپرس گزارش داد که در آن زمان، ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا، و علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران، با پیشینه فنی خود توانستند جزئیات توافق را نهایی کنند. این توافق، غنی‌سازی را به ۳.۶۷ درصد محدود کرد، ذخایر را به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش داد و نوع سانتریفیوژهای مورد استفاده ایران را محدود کرد تا توانایی تهران برای حرکت سریع به سمت سلاح هسته‌ای کاهش یابد.
دونپورت در آسوشیتدپرس تاکید کرد: توافق منع اشاعه بدون اجرا و راستی‌آزمایی موثر بی‌معناست. آمریکا به تیم فنی قوی نیاز دارد تا محدودیت‌های دقیق و نظارت‌های سختگیرانه را مذاکره کند تا هرگونه حرکت ایران به سمت سلاح هسته‌ای سریعا شناسایی شود.» با این حال، هنوز مشخص نیست که چه کسانی از ۲ طرف در این مذاکرات فنی شرکت خواهند کرد.
تناقض‌ها و چشم‌انداز مذاکرات
هرچند ۲ طرف از سرعت مذاکرات ابراز رضایت کرده‌اند، اما تناقض‌هایی نیز پدیدار شده است. به گزارش آسوشیتدپرس، ویتکاف ابتدا در مصاحبه‌ای تلویزیونی اظهار داشت که ایران می‌تواند تا ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند - سطح تعیین‌شده در برجام - اما ساعاتی بعد بیانیه‌ای صادر کرد که «ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی خود را متوقف و حذف کند.» این تغییر موضع، واکنش تند عراقچی را به دنبال داشت که غنی‌سازی را غیرقابل مذاکره خواند. با این حال، کارشناسان همچنان خوش‌بین هستند. آلن آیر، دیپلمات سابق آمریکایی، به آسوشیتدپرس گفت: «هرچند در مراحل اولیه هستیم، اما تاکنون دلگرم‌کننده است. سرعت مذاکرات، از جمله آغاز جلسات سطح کارشناسی از چهارشنبه (با تغییر پیش آمده در روز شنبه برگزار می‌شود)، مثبت است.»
نفیو نیز این مرحله را نشانه‌ای مثبت دانست، اما هشدار داد که کار دشوار تازه آغاز شده است. او افزود که گاهی گفت‌وگوهای کارشناسی می‌توانند راهی برای اجتناب از تصمیم‌گیری‌های سیاسی دشوار باشند. کوری هیندرستین، معاون موسسه کارنگی، نیز با «خوش‌بینی محتاطانه» اظهار داشت که اگر توافقی در کار باشد، کارشناسان فنی هستند که آن را به سرانجام خواهند رساند.
ورود مذاکرات ایران و آمریکا به سطح کارشناسی در روز شنبه، نشانه‌ای از پیشرفت سریع و تمایل دو طرف به ادامه دیپلماسی است. با این حال، اختلافات بر سر سطح غنی‌سازی، برنامه موشکی و دامنه رفع تحریم‌ها، چالش‌های محتمل جدی پیش روی این گفت‌وگوهاست. تجربه برجام نشان می‌دهد که کارشناسان نقش کلیدی در نهایی کردن جزئیات دارند، اما موفقیت نهایی به تعهد سیاسی ۲ طرف بستگی دارد. دور بعدی مذاکرات در مسقط، که قرار است ۲۶ آوریل برگزار شود، مسیر این دیپلماسی را روشن‌تر خواهد کرد.
