به گزارش خبرگزاری صداوسیما، یکی ازمهم‌ترین دلایل چالش‌های کنونی، کاهش ذخایرسنگ آهن با عیار بالا (مگنتیتی) است. این ذخایر که کیفیت بالایی دارد و استخراج آنها درمقایسه با معادن با عیار پایین آسان‌تروکم‌هزینه‌تراست، به سرعت درحال کاهش است. به همین دلیل، فعالان معدنی ایران مجبورشده‌اند به سمت استخراج سنگ آهن با عیار پایین‌تروحتی باطله‌ها حرکت کنند که این موضوع هزینه‌های تولید را افزایش و قیمت محصول نهایی را کاهش می‌دهد.
ازسوی دیگرمیزان تولید سنگ آهن درکشوربه اندازه‌ای نیست که بتواند نیاز روزافزون صنعت فولاد را پوشش دهد. به عنوان مثال، برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد، به حدود ۱۶۰ میلیون تن سنگ آهن نیاز است، اما تولید داخلی کمتر از این میزان است و این باعث ایجاد کسری در زنجیره تأمین مواد اولیه می‌شود.
براساس این گزارش، مشکل دیگر، ناترازی انرژی است. تولید آهن اسفنجی و گندله که بخش مهمی از فرآیند تولید فولاد را تشکیل می‌دهند، به شدت به تأمین گاز و برق وابسته‌اند. درسال‌های اخیر، ناترازی درتأمین انرژی، به ویژه کمبود گاز، باعث شده تا تولید این محصولات کاهش یابد وظرفیت تولید فولاد محدود شود. این مسئله به ویژه درزمستان‌ها که مصرف انرژی بالا می‌رود، بیشتردیده می‌شود.
همچنین تحریم‌های بین‌المللی ومحدودیت‌های اقتصادی باعث شده تا واردات تجهیزات به‌روز و فناوری‌های پیشرفته برای معادن وکارخانه‌های فرآوری با مشکل مواجه شود. نبود فناوری‌های نوین، بهره‌وری معادن را کاهش داده و هزینه‌های تولید را افزایش داده است و سرمایه‌گذاری در بخش معدن به دلیل مشکلات مالی ونبود اطمینان اقتصادی کاهش یافته است. این موضوع باعث شده تا بسیاری ازمعادن کوچک ومتوسط که نقش مهمی درتأمین مواد اولیه دارند، فعالیت خود را کاهش دهند یا متوقف کنند.
از نظرساختاری نیز، زنجیره تولید فولاد در ایران با ناترازی‌هایی مواجه است. به عبارت دیگر، حلقه‌های مختلف این زنجیره به خوبی با هم هماهنگ نیستند وسیاست‌های دستوری قیمت‌گذاری و محدودیت‌های صادراتی باعث شده‌اند که بهره‌وری وسودآوری کاهش یابد. این موضوع انگیزه سرمایه‌گذاران را کم کرده و توسعه صنعت را کند کرده است.
رقابت جهانی و موانع صادراتی نیز چالش بزرگی برای صنعت سنگ آهن ایران به شمار می‌رود. کشور‌های رقیب مانند روسیه، ترکیه، چین و کره جنوبی با تولید و صادرات گسترده، بازار‌های جهانی را در دست گرفته‌اند و ایران به دلیل محدودیت‌های مالی و تحریمی، نمی‌تواند به راحتی در این بازار‌ها حضورفعال داشته باشد. همچنین، سیاست‌های مالیاتی و دریافت سهم بالای دولت از درآمد معادن، فشار مالی زیادی بر شرکت‌های معدنی وارد کرده است.
رئیس هیئت عامل ایمیدرو در این باره می‌گوید: با کمک انجمن سنگ آهن و تجارب موجود قادر به برطرف کردن موانع هستیم وبررسی‌ها نشان داده راه حل‌هایی برای این مسائل وجود دارد که می‌تواند حال زنجیره فولاد را بهبود ببخشد. فعال سازی معادن زیرزمینی سنگ آهن، استفاده ازباطله‌ها و سنگ آهن کم عیاروهمچنین ذخایر هماتیتی، دعوت از تولیدکنندگان ماشین آلات معدنی برای مشخص کردن سهم آنها در تامین نیازها، حمایت از فعالیت‌ها برای معدنکاری فراسرزمینی و تقویت آموزش نیروی انسانی ازجمله پیشنهادات این سازمان برای مهارچالش‌های آینده است.
به گفته آقاجانلو ذخایر فعلی سنگ آهن تا حدود ۱۵سال دیگر جوابگوی تولید فولاد است این درحالی است که با توجه به مواردی ازجمله محدودیت‌های زمین برای اکتشاف، فرسودگی ماشین آلات معدنی وحفاری وهمچنین کمبود نیروی متخصص در این حوزه ها، نیازمند راهکار‌هایی هستیم با بتوانیم ازچالش‌های آینده عبور کنیم.
سهم قابل توجهی از ذخایرسنگ آهن در ایران قرار دارد
کارشناسان معتقدند ایران جزء کشور‌های آینده‌دار درصنعت فولادسازی است، چراکه سهم قابل توجهی از ذخایرسنگ آهن در ایران قرارگرفته و صنعت فولادسازی آن نیز درحال رونق گرفتن است بنابراین با سرمایه‌گذاری‌های مناسب، تولید سنگ آهن و فولاد درسال‌های آینده افزایش می‌یابد درغیراینصورت تامین پایدار سنگ آهن به‌عنوان ماده‌ای اصلی برای صنایع فولادی به چالشی مهم برای این صنعت بدل خواهد شد.
راهکار‌های پیشنهادی برای رفع چالش‌ها
برای مقابله با این چالش‌ها، لازم است که صنعت سنگ آهن ایران رویکردی جامع و چندجانبه اتخاذ کند. یکی از راهکار‌های مهم، توسعه معدنکاری فراسرزمینی است. ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در معادن کشور‌های همسایه مانند افغانستان، منابع جدیدی برای تأمین سنگ آهن به دست آورد و کسری تولید داخلی را جبران کند.
همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین و پیشرفته در استخراج و فرآوری سنگ آهن می‌تواند به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها کمک کند. همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه زیرساخت‌های معدنی نیز اهمیت بالایی دارد تا معادن کوچک و متوسط بتوانند فعالیت خود را افزایش دهند.
تمرکز بر تولید محصولات با ارزش افزوده مانند گندله و آهن اسفنجی به جای صادرات مواد خام، می‌تواند درآمد‌های صنعت را افزایش داده و جایگاه ایران را در بازار‌های جهانی تقویت کند. این رویکرد همچنین باعث ایجاد اشتغال بیشتر و توسعه صنایع پایین‌دستی می‌شود. از نظر سیاست‌گذاری، اصلاح قوانین مالیاتی و صادراتی برای حمایت از معادن و کاهش موانع صادراتی ضروری است. کاهش سهم دولت از درآمد معادن و تسهیل فرآیند‌های صادراتی می‌تواند انگیزه سرمایه‌گذاری را افزایش دهد و به رشد صنعت کمک کند.
بر اساس این گزارش، برای حل مشکل انرژی، سرمایه‌گذاری در منابع انرژی پایدار و نیروگاه‌های جدید باید در اولویت قرار گیرد. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و بهبود مدیریت مصرف انرژی می‌تواند به رفع بحران انرژی در صنعت فولاد کمک کند و تولید را پایدارتر سازد. در نهایت، تدوین برنامه‌های جامع برای مقابله با تحریم‌ها و شرایط رقابت جهانی ضروری است. این برنامه‌ها باید شامل مرحله‌های مختلف تولید، بازاریابی و فروش باشد تا صنعت بتواند در شرایط مختلف به خوبی عمل کند و جایگاه خود را حفظ نماید.
چالش‌های صنعت سنگ آهن ایران در سال ۱۴۰۴ ناشی از ترکیبی از عوامل طبیعی، اقتصادی، فناوری و سیاست‌گذاری است. کاهش ذخایر با کیفیت، کسری تولید، ناترازی انرژی، محدودیت‌های فناوری و تحریم‌ها و مشکلات ساختاری از جمله مهم‌ترین این عوامل هستند، اما با اتخاذ راهکار‌های صحیح و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان این مشکلات را مدیریت کرد و مسیر توسعه پایدار این صنعت حیاتی را تضمین کرد. این امر نیازمند همکاری همه بخش‌های دولتی، خصوصی وعلمی کشور است تا صنعت سنگ آهن ایران بتواند به جایگاه واقعی خود دربازار‌های جهانی دست یابد و نقش مؤثری در رشد اقتصادی کشور ایفا کند.
رقبای ایران در بازار جهانی سنگ آهن و فولاد با تولید و صادرات گسترده، سهم قابل توجهی از بازار را در اختیار دارند. ایران به دلیل محدودیت‌های مالی، تحریم‌ها و سیاست‌های دستوری، نمی‌تواند به راحتی در این بازار‌ها رقابت کند. همچنین، موانع صادراتی و عوارض مالیاتی بالا، انگیزه صادرکنندگان را کاهش داده است. برای حفظ و توسعه جایگاه ایران در بازار‌های جهانی، باید سیاست‌های صادراتی اصلاح شده و حمایت‌های لازم از صادرکنندگان صورت گیرد.
وضعیت ذخایر و پیش‌بینی عمر معادن سنگ آهن ایران
ایران با دارا بودن ۵/۳ میلیارد تن ذخایر شناسایی شده آهن درمقام نهم جهان جای گرفته است. در صورت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام در افق ۱۴۰۴ و تولید کامل مطابق برنامه واحد‌های فولادی به استخراج سالیانه ۱۶۷ میلیون تن سنگ آهن نیاز است.
پس از افق ۱۴۰۴ در صورتی که سالانه میانگین ۳۵ میلیون تن فولاد میانی تولید شود، معادل ۱۳۵ میلیون تن سنگ آهن مورد نیاز است. با ذخیره معادل ۵/۳ میلیارد تن ۲۳ تا ۲۵ سال بعد از افق ۱۴۰۴ سنگ آهن موجود است. متوسط عیار سنگ آهن ایران ۴۵ درصد بوده و در مقابل متوسط عیار در جهان ۷/۴۵ درصداست.
سید محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت بار‌ها تأکید کرده صنعت فولاد ایران به افق ۱۴۰۴ رسیده و تولید فولاد به حدود ۴۵ میلیون تن رسیده است و امید دارد تا پایان سال ۱۴۰۴ این رقم به بیش از ۵۰ میلیون تن برسد. وی به مشکلاتی مانند ناترازی انرژی، تحریم‌ها و نیاز به سرمایه‌گذاری اشاره و بر اهمیت همدلی و برنامه‌ریزی برای رسیدن به اهداف تاکید کرد.
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گزارش‌های متعدد به کسری سنگ آهن حدود ۷ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ اشاره کرد و بحران انرژی و تحریم‌ها را بزرگ‌ترین موانع تحقق اهداف سند چشم‌انداز فولاد دانسته و به کاهش صادرات فولاد و اثرات سیاست‌های ارزی و محدودیت‌های صادراتی اشاره کرده است.
در تازه‌ترین اظهارنظر‌های مسئولان صنعت فولاد و معدن ایران درباره چالش‌های سنگ آهن و فولاد در سال ۱۴۰۴ و اوایل ۱۴۰۵، مهم‌ترین موضوعات حول محور تأمین انرژی و ناترازی برق بوده است. معاون اجرایی انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران اعلام کرده است که با حمایت‌های دولت سیزدهم و ساخت نیروگاه‌های جدید، کسری برق مورد نیاز صنعت فولاد تا سال ۱۴۰۵ برطرف خواهد شد و این صنعت می‌تواند به ثبات نسبی در تأمین انرژی برسد.
در عین حال، محدودیت‌های گاز همچنان یکی از مشکلات جدی صنعت فولاد است، اما فولادسازان آمادگی ورود به میادین گازی را اعلام کرده‌اند و مذاکراتی در این زمینه در کمیسیون‌های اقتصادی دولت در حال برگزاری است. همچنین، تولید فولاد در سال ۱۴۰۳ به دلیل محدودیت‌های انرژی، کاهش ۷/۶ درصدی داشته و صادرات فولاد نیز به دلیل رکود بازار جهانی و کاهش قیمت‌ها کاهش یافته است. در مجموع، مسئولان امیدوارند با برنامه‌ریزی دقیق، توسعه زیرساخت‌های انرژی و اصلاح سیاست‌های مالی و صادراتی، صنعت فولاد ایران بتواند به هدف تولید ۵۰ تا ۵۵ میلیون تن فولاد درسال‌های آینده دست یابد و جایگاه خود را در بازارجهانی حفظ کند.
چالش‌های سنگ آهن در جهان
بازار جهانی سنگ آهن نیز درسال ۲۰۲۵ با چالش‌های مهمی مواجه است که عمده آن ناشی از کاهش تقاضا در چین و افزایش عرضه جهانی است. چین، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده سنگ آهن و فولاد جهان، به دلیل رکود در بخش املاک و کندی رشد اقتصادی، تقاضای خود برای فولاد و به تبع آن سنگ آهن را کاهش داده است. این موضوع باعث شده قیمت سنگ آهن کاهش یابد وحتی پیش‌بینی می‌شود قیمت هر تن سنگ آهن به حدود ۸۰ تا ۹۰ دلار برسد و در برخی تحلیل‌ها تا ۶۰ دلار نیز به ازای هر تن کاهش یابد.
از سوی دیگر، عرضه جهانی سنگ آهن درحال افزایش است. معادن بزرگ جدیدی مانند معدن «سیمندو» در گینه که از اواخر ۲۰۲۵ شروع به عرضه سنگ آهن خواهد کرد، همراه با افزایش صادرات استرالیا و برزیل، باعث شده بازار با مازاد عرضه مواجه شود. این افزایش عرضه در شرایطی که تقاضا کاهش یافته، فشار زیادی بر قیمت‌ها وارد کرده است.
علاوه بر این، چالش‌های ساختاری مانند نوسانات بازار، هزینه‌های بالای استخراج و الزامات زیست‌محیطی سخت‌گیرانه‌تر بر روند تولید و قیمت‌گذاری سنگ آهن تأثیرگذار است. همچنین، وابستگی بازار به سیاست‌ها و وضعیت اقتصادی چین باعث شده قیمت‌ها بسیار حساس و ناپایدار باشد. در نتیجه، تولیدکنندگان سنگ آهن در کشور‌های مختلف با کاهش درآمد و فشار‌های مالی رو‌به‌رو شده‌اند و سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش ممکن است کاهش یابد. بهبود این وضعیت نیازمند راهکار‌هایی مانند بهبود بهره‌وری، توسعه فناوری‌های نوین، مدیریت بهتر عرضه و تقاضا و تنوع بازار‌های صادراتی است تا تولیدکنندگان بتوانند در این شرایط دشوار مقاومت کنند.
نتیجه‌گیری
صنعت سنگ آهن، به عنوان شاهرگ حیاتی تولید فولاد، درهر دو سطح ملی و جهانی با چالش‌های پیچیده و متنوعی رو‌به‌رو است. کاهش ذخایر با کیفیت، ناترازی در زنجیره تأمین، بحران انرژی، محدودیت‌های فناوری و تحریم‌ها در ایران، همراه با رکود اقتصادی و افزایش عرضه در بازار جهانی، شرایطی را رقم زده که نیازمند تدبیرو نوآوری است.
با این حال، هر چالشی، فرصتی برای تحول و پیشرفت است. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، توسعه معدنکاری فراسرزمینی، اصلاح سیاست‌های مالی و صادراتی، و تمرکز بر تولید محصولات با ارزش افزوده می‌تواند صنعت سنگ آهن ایران را به مسیر توسعه پایدار بازگرداند. در سطح جهانی نیز، مدیریت هوشمندانه عرضه و تقاضا، تنوع‌بخشی به بازار‌ها و توجه به الزامات زیست‌محیطی، کلید موفقیت تولیدکنندگان خواهد بود.
نویسنده:آمنه فلاحتکار
