همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: از هر ۱۰۰۰ کودک ایرانی، ۲ کودک با شکاف لب و کام به دنیا می‌آیند و متخصصان می‌گویند این ناهنجاری باید قبل از ۱ سالگی کودک جراحی و ترمیم شود. وگرنه علاوه بر مشکل زیبایی می‌تواند منجر به بروز مشکلات و عوارض متعددی مثل عفونت‌های مکرر و مزمن گوش، اختلالات شنوایی، مشکل در تکلم، دشواری در تغذیه و بلع، اختلال در رشد دندان‌ها، مشکلات روانی مثل از بین رفتن اعتماد به نفس و مشکلات فردی و اجتماعی برای کودک شود.
ریشه این مشکل مادرزادی کجاست؟
شکاف لب و کام، یک ناهنجاری مادرزادی است که در زمان رشد جنین در رحم مادر ایجاد می‌شود و باعث ایجاد فاصله یا جدایی در لب بالا یا سقف دهان می‌شود. شکاف لب ممکن است به تنهایی یا همراه با شکاف کام ظاهر شود و در صورت وجود سابقه خانوادگی، احتمال بروز آن افزایش می‌یابد. هرچند هنوز تاثیر قطعی ژنتیک بر بروز این عارضه اثبات نشده است.
خیلی‌ها تصور می‌کنند این عارضه محصول عاملی ژنتیکی یا تحت تاثیر ازدواج فامیلی بروز می‌یابد، اما دکتر سید مهدی موسوی‌زاده، فوق تخصص جراحی پلاستیک، زیبایی و ترمیمی و جراح ترمیمی پلاستیک و زیبایی از دانشگاه فرانسه در گفتگو با همشهری‌آنلاین درباره دلایل بروز این ناهنجاری می‌گوید: مصرف بعضی از مواد و داروها، احتمال ایجاد ناهنجاری شکاف کام و لب را در جنین افزایش می‌دهد؛ مثل داروی ضد تشنج، داروهای آرام‌بخش، داروی ضد سلول‌های سرطانی، داروهای آکنه مثل آکوتان و راکوتان. طیف وسیعی از داروها و مواد مصرفی هستند که می‌توانند منجر به تغییرات ژنتیکی در جنین و ایجاد ضایعات مادرزادی از جمله شکاف کام و لب در او شوند. 
دکتر موسوی‌زاده درباره میزان تاثیر ازدواج فامیلی بر ایجاد این عارضه می‌گوید: تاثیر ازدواج فامیلی بر ایجاد این ناهنجاری خیلی ثبت و ذکر نشده، اما مدارک و دلایل زیادی وجود دارد که «تغییرات ژنتیکی هم» در کودکانی که شکاف لب و کام دارند، ممکن است تاثیرگذار بوده باشد. برای همین، زن یا شوهر هرکدام در بدو تولد شکاف کام و لب داشتند، احتمال بروز این عارضه در کودک‌شان ۳ تا ۴ برابر می‌شود. همچنین اگر کودکی با شکاف کام و لب به دنیا بیاید، احتمال این که فرزند بعدی خانواده هم با این عارضه به دنیا بیاید، یک مقدار از نُرم جامعه بیشتر است، اما نه به آن اندازه که شکاف لب و کام والدین می‌تواند در آن تاثیرگذار باشد.
آمار شکاف لب در ایران
آمار بروز ناهنجاری شکاف لب و کام در هر کشور و هر نژادی متفاوت است و البته با پیشرفت تکنولوژی، میزان آن تا حدی در دنیا کاهش پیدا کرده است. این را دکتر موسوی‌زاده می‌گوید و ادامه می‌دهد: مثلا آمار این ناهنجاری مادرزادی در ایران ۲.۱ در ۱۰۰۰ مورد است؛ یعنی سالانه از هر ۱۰۰۰ کودک متولدشده، ۲.۱ کودک با این عارضه به دنیا می‌آیند. در ژاپن این آمار ۲ در ۱۰۰۰ مورد است. این عارضه در آمریکا هم وجود دارد و در یک آمار، ۱ مورد در ۱۷۰۰ کودکِ متولدشده و در آمار دیگری ۱ مورد در ۷۰۰ کودکِ متولدشده گزارش شده است.
این فوق تخصص جراحی پلاستیک با اشاره به این که این عارضه در نژادهای سیاه افزایشی و در نژادهای سفید در حال کاهش است، می‌گوید: در ایران که یک نژاد مخلوط است، این آمار در حال کاهش است. البته غیر از مورد نژاد، افزایش نسبی آگاهی مردم و همچنین تکنولوژی‌های آپدیت‌شده مثل انجام سونوگرافی دقیق در پایان ۳ ماهگی جنین هم در کاهش این آمار تاثیر داشته‌اند.
دکتر موسوی‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا آمار این عارضه در مناطق کم‌برخوردارتر کشور بیشتر است، توضیح می‌دهد: فقط از این جهت به این مورد مربوط است که معمولا ساکنان مناطق کم‌برخوردارتر، آگاهی و سواد سلامت پایین‌تری دارند. مثلا دارو در دسترس دارند، اما درباره چگونگی مصرف داروها و تاثیر داروها بر بروز عوارض متعدد اطلاعات کافی ندارند. همین مشکل می‌تواند آمار این عارضه را در این مناطق بالا ببرد. متاسفانه مصرف خودسرانه داروها، یکی از بزرگ‌ترین معضلات حوزه سلامت در کشور ما است.
شیوع مشکلات شنوایی در این کودکان
بیش از ۵۰ درصد کودکانی که با شکاف لب متولد می‌شوند، مشکل شکاف کام هم دارند و حدود ۴۰ درصد کودکان ممکن است تنها شکاف کام داشته باشند. این را دکتر موسوی‌زاده می‌گوید و اضافه می‌کند: در نوزدانی که شکاف کام دارند، مکیدن شیر بسیار بسیار دشوار است. چون هم عضلات کام‌شان مشکل دارد و هم مکانیزم دریچه شیپوراستاش گوش که در انتهای حلق قرار دارد، خوب کار نمی‌کند. بنابراین این کودکان به شدت در معرض عفونت گوش میانی هم هستند و لازم است حداقل ماهانه یک بار توسط متخصص گوش و حلق و بینی یا متخصص اطفال معاینه شوند تا در صورت عفونت گوش، درمان شوند.
به گفته این فوق تخصص جراحی پلاستیک، درمان تاخیری عفونت گوش می‌تواند مشکلات شنوایی را در کودک به دنبال داشته باشد. درضمن مادر در دوره شیردهی باید بداند که چطور بچه را در بغل بگیرد که شیر داخل حلقش ریخته نشود. البته استفاده از سرشیشه‌های مناسب می‌تواند در این مورد خیلی کمک‌کننده باشد.
بیشتر بخوانید؛
با جراحی، مشکل این کودکان ۱۰۰ درصد حل می‌شود؟
دکتر موسوی‌زاده در پاسخ به این سوال که بهترین سن جراحی شکاف لب و کام چه زمانی است، می‌گوید: این جراحی باید قبل از شروع به تکلم کودک انجام شود. چون هجاها و حرکات عضلات کام باید با قشر مغز با هم و همزمان تنظیم شوند تا کودک بتواند تکلم نرمالی داشته باشد. بنابراین بهترین زمان برای شکاف کام قبل از ۱ سالگی یا حدود ۱ سالگی است و باید توسط پزشکی انجام شود که تبحر و تخصص کافی دارد که علاوه بر ترمیم مخاط باز مانده‌ی کام، عضلات کام را هم ترمیم کند. چون عضلات کام در تکلم طبیعی، تودماغی صحبت کردن، برگشت مایع از داخل حلق به داخل بینی و مسائل دیگر تاثیر دارد.
این فوق تخصص جراحی پلاستیک می‌گوید: البته مراجعه زودهنگام برای جراحی، بستگی به وضعیت اقتصادی و فرهنگی خانواده‌ها متفاوت است. هستند خانواده‌هایی که کودک‌شان در سن مدرسه است و هنوز شکاف لب و کام دارد. توصیه ما این است که برای جلوگیری از بروز مشکلاتی مثل کاهش اعتماد به نفس و ...، کودک را قبل از سن مدرسه برای جراحی ببرند. خوشبختانه بیمارستان‌های دولتی تحت پوشش کامل بیمه هستند و فقط فرانشیز از بیمار دریافت می‌شود.
دکتر موسوی‌زاده در پاسخ به این که آیا بعد از جراحی، ظاهر کودک کاملا نرمال می‌شود، می‌گوید: اگر عمل جراحی به درستی و با دقت انجام شود، مشکل شکاف لب کودکان نزدیک به ۱۰۰ درصد حل می‌شود. فقط محل اسکار یا جای زخم عمل جراحی فعلا با هیچ تکنیکی قابل حذف نیست، اما با تکنیک‌های موجود می‌شود فرم و ظاهر لب و میزان اسکار را اصلاح کرد و کاهش داد و به حد نرمال نزدیک کرد.
به گفته این جراح پلاستیک، میزان موفقیت جراحی شکاف کام بستگی به متد جراحی، زمان مراجعه بیمار، میزان باز بودن کام و مشکلات جانبی کودک (مشکلاتی در قشر مغز، ساقه مغز، عضلات آن نواحی) دارد. این موارد می‌تواند در بازیابی وضعیت نرمال ظاهر کودک تاثیرگذار باشد.
