ستون اخلاق نیز همواره در کنار عقلانیت، کارکردهای تعدیلی و اصلاحی برای عقلانیت داشته و باری تعالی از طریق پیامبران، این کارکرد را عملیاتی کرده بود. ادیان مختلف در ادوار مختلف، با توجه به شرایط زمانی و مکانی، دین یا مسیر اصلاحی عقلانیت را با تکیه بر ستون مستحکم اخلاق، برای مردم هموار ساخته‌‌‌اند و به همین دلیل بنیادی، پیروان پیامبر خاتم به همه ادیان ابراهیمی و توحیدی احترام می‌گذارند. از منظر دیگر فلسفه خاتمیت پیامبر اکرم (ص)، وجود‌ساز و کارهای خودتنظیمی در تعامل عقلانیت و اخلاق است که ماحصل آن دنیای مدرن امروز است که اخلاق در آن به مراتب بهتر از دوران قبل بوده و در حال تکامل است.
نهاد بانکداری نیز از این قاعده مهم مستثنی نیست. بانکداری متعارف بر مبنای عقلانیت شکل گرفته و با تکیه بر اخلاق، تعدیل شده و تکامل یافته است، به نحوی که در حال حاضر در مورد کارآیی و اثربخشی نظام بانکی (عقلانیت) و اخلاقی بودن آن اتفاق نظر وجود دارد. اما بانکداری بدون ربای ایران به دلیل تمرکز بیش از حد به تحریم موضوع پیچیده ربا و با یکسان قلمداد کردن سود بانکی و ربا، عقلانیت حاکم بر بانکداری متعارف را به رسمیت نشناخته و در پی اختراع دوباره چرخ است. این پارادوکس بنیادین سبب غیرعقلانی شدن اکثر امور بانکی در تعادل‌‌‌بخشی به اقتصاد و تجهیز و تخصیص منابع شده خسارت‌‌‌های زیادی به اقتصاد کشور و مردم (مسلمان) وارد کرده است. این موضوع زمانی پرچالش و دردآور می‌شود که (به‌‌‌غیر از حکمت) یکی از مهم‌‌‌ترین دلایل تحریم ربا در ادیان مختلف و در صدر اسلام، غیرعقلانی و غیراخلاقی بودن ربا در جامعه بوده و شاه‌‌‌بیت اخلاقی تحریم آن، ظلم است. این در حالی است که بهره در عصر کنونی دارای مبنای عقلانی مستحکم در سطح خرد و کلان بوده و ادیان مختلف ابراهیمی، سود بانکی را با ربا متفاوت قلمداد کرده و آن را اخلاقی و ارتقا دهنده سطح رفاه مردم قلمداد می‌کنند و... .
سلسله مباحثی که با عنوان «بانکداری بر مبنای عقلانیت و اخلاق» به صورت هفتگی منتشر خواهد شد، به مباحث نظری و عملیاتی بانکداری ایران با عینک عقلانیت و اخلاق خواهد پرداخت. مهم‌‌‌ترین سرفصل‌‌‌های این مباحث شامل: - نرخ بهره، سود و ربا؛ - چالش نظام‌‌‌سازی در غیاب نرخ بهره؛ - ربا در عصر تشریع و در عصر حاضر؛ - ربا و ظلم به قرض‌‌‌دهنده؛ - فقدان جایگزین مناسب متغیر سود بانکی در تعادل‌‌‌بخشی اقتصاد؛ - فقدان جایگزین مناسب بهره در مبانی بازارهای مالی و سرمایه‌‌‌گذاری؛ - فقدان جایگزین بهره در ارتباط نظام‌‌‌مند بین نظام پولی و مالی با نظام اقتصادی؛ – عدم ارتباط بازارهای مالی در غیاب نرخ بهره؛ - چالش بنیادین در رویکرد متفاوت بانکداری متعارف و بانکداری بدون ربا به تراکنش‌‌‌های مالی و اقتصادی؛ - موارد فقدان عقلانیت و اخلاق در تجهیز منابع در بانکداری بدون ربا؛ - موارد فقدان عقلانیت و اخلاق در تخصیص منابع در بانکداری بدون ربا؛ - موارد فقدان عقلانیت و اخلاق در خدمات بانکی به‌ویژه بانکداری الکترونیک و... است.
امید است این مباحث مهم و راهبردی از طرف متفکران، کارشناسان و نخبگان نظام بانکی مورد مداقه اساسی و نقد و بررسی بیشتری قرار گرفته و نتیجه آن منجر به اجماع در برپایی نظام بانکی عقلانی و اخلاقی که اتفاقا منطبق بر شریعت است، در نظام مالی، پولی و اقتصادی کشور نهادینه شود.
