وعده تامین ۴ میلیون مسکن طی چهار سال، در حد یک‌درصد محقق شد. گزارش عملکرد طرح مسکن‌ملی که وزارت راه‌وشهرسازی منتشر کرده است، نشان می‌دهد از پروژه‌های در حال ساخت روی زمین‌های ۹۹ ساله، فقط ۳۴ هزار واحد تکمیل و تحویل داده شده است. آنچه را که دولت در ۴۸ ماه ساخته است، بخش‌خصوصی ظرف یک‌ماه می‌سازد.
به گزارش دنیای اقتصاد، ۳۴هزار واحد مسکن حمایتی بر روی زمین ۹۹ ساله تحویل متقاضیان شد؛ این در حالی بود که دولت سیزدهم وعده ساخت ۴ میلیون مسکن حمایتی در بازه ۴ ساله را داده بود؛ به این ترتیب در حالی چهارمین سال این وعده به روز‌های پایانی خود نزدیک می‌شود که وعده خانه دار کردن سالانه یک میلیون نفر در کشور کمتر از یک‌درصد محقق شد.
همچنین به استناد داده صدور پروانه ساختمانی در این بازه ۴ ساله کار ساخت تنها ۶۱۳هزار واحد آغاز شده که این رقم نیز تفاوتی معنادار با وعده دولت دارد. در حالی پس از ۴ سال داده‌های رسمی از شکست طرح نهضت ملی مسکن در خانه دار کردن افراد کم بضاعت خبر می‌دهد که کارشناسان بار‌ها در خصوص تصمیم نادرست دولت برای حل چالش مسکن افراد کم بضاعت با تکیه بر ساخت خانه ملکی هشدار داده‌اند و به استناد نمونه‌های موفق جهانی، الگوی خانه‌های استیجاری حمایتی را پیشنهاد کرده‌اند.
در عین حال شکست طرح مسکن ملی در وعده‌های خود نشان داد که دولت سازنده مناسبی نیست، درواقع دولتی‌ها امکان ساخت خانه در زمان استاندارد و با قیمت رقابتی را ندارند و این موضوع شرکت‌کنندگان در طرح‌های مسکن حمایتی را متضرر می‌کند.
بر اساس ماده ۱۹ قانون جهش تولید مسکن، وزارت راه مکلف است تا وضعیت پروژه‌های نهضت ملی مسکن را در بازه‌های ۳ ماهه به شکل عمومی منتشر کرده و گزارشی جامع از این داده‌ها را به کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی ارسال کند. در حالی که پیش از این، کمبود داده شفاف اطلاعاتی در خصوص وضعیت سامانه‌های مسکن حمایتی، امکان اظهارنظر دقیق در خصوص وضعیت این طرح‌ها را با اماواگر‌های فراوانی روبه‌رو کرده بود؛ به‌روزرسانی سامانه تم به عنوان داشبورد مدیریتی جمع آوری و تحلیل داده طرح‌های مسکن حمایتی، فرصتی را برای بررسی وضعیت دقیق متقاضیان خانه حمایتی فراهم کرده است.
مطابق داده‌های سامانه تم تا روز پنجم اردیبهشت امسال ۶ میلیون و ۷۲۶هزار و ۸۹۲ نفر در طرح مسکن ملی ثبت‌نام کرده‌اند؛ از این تعداد روند پرونده ۶ میلیون و ۲۷۲هزار و ۶۲۷ تعیین تکلیف شده است. از پرونده‌های مورد بررسی برابر ۴ میلیون و ۷۳۳هزار و ۶۰۷ نفر با استعلام ۳ وضعیت سابقه مالکیت خصوصی، فرم ج (دریافت مسکن حمایتی) و تسهیلات بانکی برای دریافت مسکن در طرح‌های مسکن دولتی شده‌اند؛ در واقع با بررسی این ۳ شاخص برابر ۷۰ درصد متقاضیان دریافت خانه حمایتی مشمول دریافت این خانه‌ها شده‌اند.
اگر دولت می‌توانست وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن حمایتی را به واقع اجرایی کند؛ بخش عمده‌ای از افراد متقاضی خانه حمایتی که عمدتا در گروه‌های کم‌درآمد نیز هستند، باید خانه دار می‌شدند. اما عدم‌تطابق وعده و امکانات باعث شد تا وزارت راه و شهرسازی در بررسی‌های خود از متقاضیان مشمول طرح مسکن حمایتی گزینه دیگری را نیز مدنظر قرار دهد که این گزینه شامل سنجش احراز سکونت فرد متقاضی در محل دریافت خانه دولتی می‌شود؛ در واقع زمانی به یک فرد خانه دولتی در یک شهر مشخص تعلق می‌گیرد که ۵ سال در شهر مدنظر سکونت داشته باشد.
با اضافه کردن این شرط تعداد متقاضیان حائز شرایط به یک میلیون و ۵۶۵هزار و ۴۴۳ نفر کاهش داشته است. به نظر می‌رسد، سیاستگذار حوزه مسکن برای کاهش تعداد گزینه‌های مشمول به سراغ بررسی این شاخص رفته و احتمالا بخشی از متقاضیان واجد شرایط دریافت مسکن حمایتی که به واسطه تغییر شغل کوچ کرده‌اند با این شرط از شمول دریافت خانه حمایتی خارج شده‌اند.
مطابق آمار اعلامی از سوی سامانه تم؛ از کل متقاضیان تایید صلاحیت شده؛ ۹۵۱هزار نفر به مرحله افتتاح حساب رسیده‌اند؛ همچنین ۷۹۲هزار و ۷۵۸ نفر با تامین آورده حداقل ۴۰ میلیون تومانی، ثبت‌نام خود در سامانه را تکمیل کرده‌اند و ۷۷۹هزار و ۸ نفر متقاضی تخصیص پروژه شده‌اند.
در حالی که ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در پایش اولیه مشمول خانه حمایتی شده بودند؛ تنها ۹۵۰ هزار نفر یعنی ۲۰ درصد توانستند از پس تامین آورده مالی برآمده و به نوعی ثبت‌نام خود در این طرح را قطعی کنند. در عین حال مطابق داده سامانه تم از کل افرادی که مشمول دریافت خانه حمایتی شده‌اند؛ حدود ۲۴درصد در دهک‌های یک تا ۳ قرار داشته‌اند. درواقع این طرح بیش از آنکه به سود اقشار کم درآمد باشد، نفعی نسبی برای گروه‌های میان درآمد رقم زد.
از نکات حائز اهمیت داشبورد مدیریتی وزارت راه وشهرسازی امکان رصد برخط وضعیت پروژه‌های طرح مسکن حمایتی است؛ مطابق آنچه مسعودی معاون مدیرکل دفتر طرح ریزی مسکن وزارت راه و شهرسازی به استناد سامانه تم اعلام کرد؛ برای ۶۱۳هزار و ۵۴۵ واحد در طرح مسکن حمایتی بر روی زمین ۹۹ ساله، پروانه ساخت صادر شده است. تعداد صدور پروانه ساخت، به مفهوم آغاز یک پروژه است؛ بنابراین تعداد واحد‌هایی که کار ساخت آن آغاز شده معادل ۱۳درصد متقاضیان تایید صلاحیت اولیه شده برای دریافت خانه حمایتی است.
همچنین مطابق داده‌های سامانه تم؛ تا روز پنجم اردیبهشت ماه، کار ساخت ۳۴هزار و ۳۹۶ واحد به اتمام رسیده است که این رقم معادل کمتر از یک‌درصد ۴.۷ میلیون متقاضی خانه دولتی است که صلاحیت آنها برای دریافت حمایت نیز تایید شده است. این اعداد موید شکست طرح نهضت ملی مسکن در تحقق وعده‌های خود برای خانه دار کردن افراد کم بضاعت است.
تا روز پنجم اردیبهشت ماه برابر ۴۴۸هزار و ۱۷۵ نفر از متقاضیان مشمول طرح نهضت ملی مسکن با بانک‌های عامل قرارداد مشارکت منعقد کرده‌اند. این رقم معادل ۴۷درصد افرادی که افتتاح حساب کرده‌اند یا به تعبیری دیگر برابر ۵۶درصد افرادی است که علاوه بر تایید صلاحیت، آورده مالی نیز به پروژه‌ها تزریق کرده‌اند. در واقع عبور از سد بررسی‌های چند مرحله‌ای؛ افتتاح حساب و تامین آورده مالی نیز نتوانست، تمامی متقاضیان خانه حمایتی را به منابع مالی متصل کند.
در حالی که متقاضیان طرح مسکن ملی مجموعا ۱۲۶هزار و ۹۲۷ میلیارد تومان (۱۲۶.۹ همت) آورده مالی تامین کردند؛ بانک‌ها مجموعا ۱۱۲هزار و ۴۱۴ میلیارد تومان پول در قالب تسهیلات به این پروژه‌ها تزریق کردند. درواقع تا به اینجای کار سهم آورده مردم در اجرای طرح نهضت ملی مسکن ۵۳درصد و سهم بانک‌ها ۴۷درصد بوده است. در این شرایط لازم است که ۱۱۳هزار و ۵۴۴ میلیارد تومان دیگر از سوی بانک‌ها به پروژه‌های طرح نهضت ملی مسکن تزریق شود.
متقاضیان خرید مسکن ملی بسته به میزان پیشرفت پروژه آورده ۴۰ میلیون تا ۶۰۰ میلیون تومانی را در این طرح‌ها تزریق کرده‌اند. متوسط آورده هر فرد در این طرح برابر ۱۳۳ میلیون تومان بوده است (این میانگین از تقسیم ۱۲۶.۹ همت کل آورده مردمی بر ۹۵۱هزار نفر متقاضی افتتاح حساب کرده حاصل شده).
این در حالی است که حداکثر سقف تسهیلات طرح نهضت ملی مسکن با افزایش تصویب شده در سال‌جاری به ۶۵۰ میلیون تومان رسیده؛ مجموع متوسط آورده هر فرد و سقف تسهیلات بانکی مطابق با هزینه ساخت یک واحد تعریف شده در طرح نهضت ملی مسکن نیست. حداقل هزینه فروش یک واحد مسکونی در طرح نهضت ملی بر اساس متراژ به ۱.۵ میلیارد تومان می‌رسد؛ بنابراین می‌توان گفت عدم‌برنامه ریزی مالی صحیح در خصوص طرح‌های مسکن حمایتی باعث شده تا این طرح‌ها با چالش اساسی در اجرا و پیشبرد مواجه باشند. در حال حاضر میانگین پیشرفت طرح نهضت بر اساس داده‌های تسهیلات بانکی ۴۹.۷درصد تعیین شده است. کمبود آورده مالی و عدم‌اتصال به تسهیلات بانکی در این طرح‌ها از سرعت اجرای آنها کاسته است.
درحالی ساخت مسکن حمایتی به گواه آمار رسمی به هدف اصابت نکرده است که طی سال‌های اخیر کارشناسان مطلع از سیاست‌های موفق حمایت مسکن در دنیا و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تاکید کرده بودند که نمی‌توان دهک‌های کم‌درآمد را با ساخت مسکن دولتی، خانه دار کرد. تامین مسکن حمایتی الزاما به مفهوم ساخت خانه ملکی برای اقشار کم درآمد نیست؛ بخش عمده‌ای از گروه‌های کم درآمد از پس تامین مالی بازپرداخت تسهیلات خرید خانه حمایتی برنمی آیند. در این شرایط لازم است که دولت برای این گروه‌ها به سمت مسکن استیجاری و توانمندسازی حرکت کند.
