حسین قره: سیمین دانشور در کنار ترجمه رمان به نمایشنامه‌نویسان جهان از جمله «آنتوان چخوف» و «جرج برنارد شاو» و... علاقه داشت و آثاری را در این گونه ادبی نیز به فارسی برگردانند. امروز و در زادروزش اولین و آخرین اثر ترجمه شده او را مرور می‌کنیم.

سربازی که شکلات را جای فشنگ همراه دارد

«سرباز شکلاتی» نمایشنامه جرج برنارد شاو یکی از اولین ترجمه‌های دانشور است که در سال ۱۳۲۸ در روزگار جوانی آن را به دست گرفت و ترجمه آن را به پایان برد، اگرچه در همان سال‌ها (۱۳۲۶) این نمایشنامه در تهران روی صحنه رفت و «صادق چوبک» نویسنده دیگر ایرانی در آن بازی کرد.

در  مقدمه «جلال آل‌احمد» توضیح می‌دهد اسم نمایشنامه شاو «Arms and the Man» یا مرد و اسلحه است یا سلاح و مرد است، اما ازآنجایی‌که نمایش درباره مردی است که از جنگ فرار کرده و در جیب‌هایش بجای فشنگ شکلات دارد و ارزش آن را بیشتر از سلاح می‌داند، مترجم «سرباز شکلاتی» را اسمی شایسته برای نزدیکی به کمدی رمانتیک شاو دانسته است. بماند که آل‌احمد در مقدمه ژانر کمدی را به نمایشنامه شاد ترجمه می کند.

ترجمه سیمین خانم دانشور همچون رمان‌ها و سایر ترجمه‌هایش روان و ساده و دلنشین است، و ازآنجایی‌که در آن زمان هنوز ترجمه نمایشنامه به یک سنت پر بار تبدیل نشده است، با سعی و خطا همراه است؛ مثلاً در جایی از نمایشنامه وقتی افسر که به دنبال سرباز فراری به اتاق دختر «رنا» که شخصیت اصلی نمایشنامه است وارد می‌شود، می‌گوید: «سلام‌علیکم، خانم محترم. خیلی معذرت می‌خواهم که اسباب زحمت می‌شوم و...» این سلام‌علیکم اگرچه امروز به بار طنز و کمیک متن کمک می‌کند؛ اما مترجمان بعدی دیگر این همه اصرار به صحت مکالمه را نداشتند و زبان ترجمه نمایشنامه قدری به محاوره فارسی نزدیک‌تر شد. بااین‌همه ترجمه خانم دانشور یادگاری از زبان یک دوره است که تازه (حدود نیم‌قرن) از زبان پرطمطراق دیوانی و قجری فاصله گرفته و به دنبال بی پیرایگی و سر راستی است.

دیالوگ کلیدی که وجه تمایز نمایشنامه است و بارها به‌طعنه و به شکل‌های مختلف تکرار می‌شود این است: «باورت ندارم، فایده اسلحه در جنگ چیست؟ من همیشه به‌جای اسلحه شکلات با خودم می‌برم، آخرین آنها را ساعت‌ها پیش بلعیدم.» 

کارنگی و روایت ۲۹ شخصیت

کتاب «رمز موفق زیستن» آخرین کتابی است که سیمین خانم دانشور آن را ترجمه کرد. این کتاب یکی از نوشته‌های «دیل کارنگی» روان‌شناس و نویسنده آمریکایی است که عنوان اصلی آن «Five-Minute Biographies» «بیوگرافی یا شرح‌حال در پنج دقیقه است.» همان‌طور که خانم دانشور در مقدمه کتاب اشاره کرده است، نویسنده آمریکایی به سیاق و سبک خود و ادبیات کشورش روایتی مختصر و مفید ارائه می‌کند و البته ردپای از آن شکوه بیوگرافی نویسان جهان در این کتاب نیست و منظور نویسنده آشنایی مخاطب با رویدادی در زندگی شخصیت‌های مطرح جهانی است. نکته جالب آن است که ۲۹ شخصیت در این کتاب بررسی شده‌اند شاید به این خاطر که در یادها بیشتر بماند تا عدد رندی که عموماً به فراموشی سپرده می‌شود. در این کتاب همه نوع شخصیتی به چشم می‌خورد، از «شکسپیر» نمایشنامه‌نویس تا «مادام کوری» مخترع، از «تولستوی» و «مارک تواین» نویسنده تا «مارتین جانسن» جهانگرد.

این ترجمه هم شیرین و روان و خواندنی است. مثلاً این نمونه از ترجمه «اندرو کارنگی» سرمایه‌دار را بخوانید: « آندرو کارنگی بی کمک دکتر یا قابله‌ای به دنیا آمد. زیرا فامیلش چنان فقیر بودند که دستمزد قابله و دکتر را نداشتند. با مزدی در حدود دو سنت در ساعت شروع به کار کرد و چهارصد میلیون دلار جمع کرد.» هر دو این کتاب‌ها را به تازگی انتشارات روزنه منتشر کرده است.

۵۷۵۷