به گزارش خبرنگار مهر، پس انداز این ماهت رو طلا کن! عبارتی آشنا که این روزها برای تبلیغاتی گسترده جهت خرید طلا با حداقل بودجه از اپلیکیشنهای فروش طلا به صورت مجازی به چشم میخورد.
بر اساس تاریخچه ظهور این اپلیکیشنها به شیوههایی از جرایم مالی بررسی معایب و سودمندیهای آن این نوع فروش در وضعیت جامعه کنونی ایران پرداختیم.
سمیع الله کاظمی حقوقدان و وکیل دادگستری در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تاریخچهای از اپلیکیشنهای آنلاین فروش طلا بیان کرد: در دهههای اخیر، با گسترش فناوری اطلاعات و تحول در سیستمهای مالی، بازارهای سنتی نیز دستخوش تغییرات عمیقی شدهاند. یکی از حوزههایی که این تغییرات، بازار خرید و فروش طلا است. اپلیکیشنهای آنلاین فروش طلا، نتیجهی تلفیق فناوری مالی با بازار سنتی فلزات گرانبها هستند که به مرور زمان جایگاه مهمی در اقتصاد دیجیتال یافتهاند.
وی ادامه داد: با شروع دهه ۲۰۱۰ میلادی و گسترش استفاده از گوشیهای هوشمند، بسیاری از فروشندگان طلا و صرافیها که پیشتر در قالب وبسایتهای اطلاعرسانی قیمت فعالیت میکردند، به سمت ایجاد اپلیکیشنهای موبایلی رفتند. هدف اصلی در ابتدا نمایش لحظهای قیمت طلا، سکه و ارز بود. اپلیکیشنهایی نظیر Gold Price Live و Kitco در بازارهای جهانی از اولین نمونهها بودند.
این حقوقدان افزود: در ادامه فناوریهای پرداخت آنلاین و احراز هویت دیجیتال باعث شدند که اپلیکیشنهای فروش طلا از یک ابزار نمایش قیمت به پلتفرمهای معاملاتی واقعی تبدیل شوند. در کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، هند و امارات، شرکتهایی مثل هند (MMTC-PAMP) و بریتانیا (BullionVault) با اپلیکیشنهای اختصاصی به کاربران این امکان را دادند تا بتوانند بهصورت آنلاین طلا بخرند، بفروشند و حتی در صندوقهای دیجیتال ذخیره کنند.
کاظمی گفت: در ایران نیز همزمان با رشد تکنولوژیهای مالی و افزایش اقبال عمومی به سرمایهگذاری در طلا بهعنوان ابزار حفظ ارزش، اپلیکیشنهای فروش طلا رشد کردند. و شرکتهایی در این حوزه شروع به ارائه خدمات خرید و فروش آنلاین طلا، محاسبه سود، نمایش نمودارهای تاریخی قیمت، و حتی ایجاد حسابهای سرمایهگذاری مبتنی بر طلا کردند.
وی ادامه داد: رشد اپلیکیشنهای فروش آنلاین طلا در سالهای اخیر فرصت سرمایهگذاری و خرید آسان طلا را برای کاربران فراهم کرده است. با این حال، این پلتفرمها نیز هدف انواع جرایم سایبری و مالی قرار گرفتهاند. از کلاهبرداریهای پیچیده گرفته تا حملات فیشینگ و نفوذ هکری، نمونههای متعددی در سطح جهانی گزارش شدهاند. همچنین مواردی از دستکاری قیمت در بازارهای طلا، فروش طلای تقلبی بهصورت آنلاین و حتی سوءاستفاده از اطلاعات کاربران مشاهده شده است.
این حقوقدان اظهار کرد: اپلیکیشنها و وبسایتهای فروش آنلاین طلا گاهی بستر کلاهبرداریهای گسترده شدهاند. در هند طی سالهای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، پلیس ایالت اوتاراکند یک شبکه بزرگ کلاهبرداری را کشف کرد که از طریق چندین وبسایت جعلی معاملات طلا مردم را به سرمایهگذاری ترغیب میکرد این طرح با وعده بازدهی بالا، قربانیان را فریب داده و از طریق شرکتهای صوری و حسابهای حوالهای، پولها را به خارج (از جمله هنگکنگ) انتقال میداد. نمونه دیگر، کلاهبرداری “London Gold” در هنگکنگاست که در سال ۲۰۱۹ فاش شد؛ در این پرونده ۷ سرمایهگذار سالمند در مجموع حدود ۸۰ میلیون دلار خسارت دیدند.
وی ادامه داد: در ایران نیز موارد مشابهی رخ داده است. پلتفرم آنلاین «سکه ثامن» که در زمینه خرید و فروش طلای آبشده فعالیت میکرد، در سال ۱۳۹۶ متهم به کلاهبرداری گسترده شد. این وبسایت بدون پشتوانه کافی طلای واقعی، از حدود ۳۰۰۰ نفر پول دریافت کرد و سپس تعطیل شد.
حملات فیشینگ و اپلیکیشنهای جعلی
کاظمی مطرح کرد: فیشینگ یکی از روشهای متداول مجرمان سایبری برای دسترسی به حسابها و پول کاربران در اپلیکیشنهای مالی از جمله اپهای طلا است. در این روش، کلاهبرداران با جعل هویت پلتفرمهای معتبر یا ایجاد اپلیکیشنهای تقلبی، اطلاعات حساس کاربران را سرقت میکنند. تحقیقات شرکت امنیتی سوفوس در سال ۲۰۲۲–۲۰۲۳ نشان داد که برخی اپلیکیشنهای جعلی معامله طلا حتی توانستهاند از سد نظارت فروشگاههای رسمی عبور کرده و در App Store اپل منتشر شوند .
وی گفت: این اپها که بخشی از کلاهبرداری با عنوان خوککشی (Pig Butchering) هستند، با ظاهری شبیه برنامههای قانونی، قربانیان را به سرمایهگذاری در بازار طلا وادار کرده و پس از واریز مبالغ زیاد توسط کاربر، دارایی او را به سرقت میبرند در راستای تحقیقات انجام شده کشف شد یک گروه مستقر در هنگکنگ با سوءاستفاده از برنامه MetaTrader4 (نرم افزاری قانونی که برای معاملات استفاده میگردید)، یک بازار جعلی معاملات طلا ایجاد کرده بودند و نسخه تغییر یافتهای از این اپلیکیشن را از طریق وبسایت بانک جعلی یا پروفایلهای سازمانی iOS در اختیار قربانیان قرار میدادند و از این طریق اموال ایشان را به تاراج میبردند.
کاظمی در ادامه بیان کرد: از روشهای دیگر فیشینگ، ایجاد وبسایتهای مشابه صرافیها و ضرابخانههای معتبر است. برای مثال، ضرابخانه استرالیا (Perth Mint) در سال ۲۰۲۳ هشدار داد که وبسایتهای جعلی با نام و لوگوی این ضرابخانه در حال فریب کاربران هستند مجرمان با طراحی صفحاتی شبیه سایت رسمی، خریداران طلا را به وارد کردن اطلاعات حساب یا کارت اعتباری خود ترغیب میکنند و سپس از این اطلاعات سوءاستفاده میکنند. در نمونهای دیگر، بنیاد مقابله با جعل و تقلب در فلزات گرانبها (ACEF) اعلام کرد بیش از ۳۰۰ وبسایت مشغول فروش سکهها و شمشهای تقلبی به اسم طلای اصل هستند و برخی حتی از پلتفرمهای شناختهشدهای چون آمازون برای تبلیغ استفاده میکنند این سایتها با کپیبرداری از تصاویر و متن وبسایت فروشندگان واقعی، خریداران را گمراه کرده و کلاهبرداری میکنند.
این وکیل دادگستری اظهار کرد: پلتفرمهای آنلاین خرید و فروش طلا نیز هدف حملات هکری قرار گرفتهاند که منجر به سرقت اطلاعات کاربران یا مبالغ مالی شده است. یکی از بزرگترین رخدادها در این خصوص، حملهی Magecart به وبسایت JM Bullion در ایالات متحده بود. JM Bullion یکی از بزرگترین فروشندگان آنلاین شمش طلا و نقره است که در سال ۲۰۲۰ به مدت تقریباً ۵ ماه بدافزار کاوشگر اطلاعات روی وب سایتاش فعال بوده و از این طریق اموال کاربران و اطلاعات شأن را مورد سوءاستفاده قرار میداده است.
وی ادامه داد: علاوه بر این، در اکتبر ۲۰۱۸ شرکت GoldSilver (پلتفرم آموزش و فروش شمش) دچار یک نفوذ داده شد که ابعاد گستردهای داشت در این حمله، هکرها به کد منبع وبسایت دسترسی پیدا کرده و حجم عظیمی از اطلاعات را در فضای سیاه منتشر کردند(فضای سیاه وب همان بخشهای وب است که در آن فعالیتهای مجرمانه رخ میدهد و متفاوت از محیط عمومی وب است ) افشای اطلاعات شامل دادههای شخصی حدود ۲۴۳ هزار کاربر بود. این نمونه نشان میدهد که سوءاستفاده از نقصهای امنیتی در سامانههای آنلاین طلا میتواند به نشت اطلاعات حساس منجر شود.
دستکاری قیمت و معاملات در بازار طلا
این حقوقدان گفت: دستکاری قیمت طلا در بسترهای معاملاتی آنلاین از دیگر جرایمی است که ثبت شده است. هرچند این مسئله بیشتر در سطح معاملات کلان و صرافیهای بینالمللی رخ داده، ولی آثار آن به بازارهای خرد و اپلیکیشنهای وابسته نیز سرایت میکند.
وی ادامه داد: مشهورترین پرونده در این زمینه مربوط به معاملهگران جیپیمورگان در آمریکا است. طی سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶، گروهی از معاملهگران ارشد بخش فلزات گرانبهای JPMorgan با بکارگیری روش اسپووفینگ (Spoofing) اقدام به دستکاری قیمتهای طلا و نقره در بازار معاملات آتی کردند.
کاظمی افزود: در این روش، آنها سفارشهای خرید یا فروش سنگین ولی جعلی را در بازار ثبت و قبل از انجام معامله لغو میکردند تا وانمود به وجود تقاضا یا عرضه بالا کنند و از تغییر مصنوعی قیمت سود ببرند. وزارت دادگستری آمریکا این پرونده را به عنوان یکی از گستردهترین موارد تقلب بازار شناسایی کرد.
وی ادامه داد: در موارد دیگر، تبانی و سوءاستفاده از بازارهای مرجع طلا مطرح بوده است. برای مثال، تحقیقات در اروپا درباره دستکاری نرخ تثبیت طلای لندن (London Gold Fix) توسط برخی بانکهای بزرگ انجام شد و چندین بانک به پرداخت جریمه وادار شدند (از جمله دویچهبانک در سال ۲۰۱۷ به اتهام مشارکت در تبانی قیمت طلا جریمه شد). اگرچه این موارد در پلتفرمهای خردهفروشی طلا مستقیماً رخ ندادهاند، اما اثرات آنها بر قیمتهای ارائهشده در اپلیکیشنهای آنلاین طلا محسوس بوده است. کاربران اپها ممکن است در نتیجه چنین دستکاریهایی دچار زیان در معاملات خود شوند. بنابراین شفافیت در سازوکار کشف قیمت و نظارت بر فعالیت بازیگران عمده بازار طلا برای حفظ اعتماد کاربران خرد ضروری است.
فروش اینترنتی طلای تقلبی
این وکیل دادگستری گفت: یکی از جرایم سنتی در حوزه طلا یعنی فروش طلای تقلبی با گسترش اینترنت شکل تازهای پیدا کرده است. امروزه کلاهبرداران از طریق فروشگاههای آنلاین، شبکههای اجتماعی یا حتی اپلیکیشنهای مخصوص، طلای بدل یا کمعیار را به جای طلای اصل به فروش میرسانند. نمونه بارز، ماجرای کشف یک شبکه فروش شمش تقلبی در استرالیا (کانبرا) است.
وی ادامه داد: در سال ۲۰۲۴ پلیس منطقهی ACT گزارشهایی دریافت کرد مبنی بر اینکه در Facebook Marketplace فردی شمشهای طلا با قیمتهای وسوسهانگیز میفروشد خریداران پس از تماس، در نقاط مختلف شهر با فروشنده (که یک نوجوان ۱۷ ساله بود) ملاقات کرده و شمشها را همراه با رسیدهایی ظاهراً صادره از ضرابخانه Perth Mint تحویل میگرفتند اما بعداً مشخص شد تمام رسیدها جعلی و شمشها بدل (مسی یا روکشطلا)بودهاند پلیس با ردیابی این موارد، فرد را بازداشت و بیش از ۲۰ شمش طلای تقلبی را توقیف کرد. این نمونه نشان میدهد حتی در بستر شبکههای اجتماعی نیز باید نسبت به معاملات طلا احتیاط کرد و صرف وجود رسید یا بستهبندی معتبر نمیتواند تضمینکننده اصالت کالا باشد.
کاظمی بیان کرد: در ابعاد بزرگتر، فروش سازمانیافته طلای تقلبی نیز دیده شده است. در چین همزمان با افزایش قیمت طلا و هجوم مردم به خرید آنلاین، موجی از طلای تقلبی به بازار آمده است. گزارشها در ۲۰۲۳ حاکی از آن است که هزاران نفر در چین با خرید آنلاین به اصطلاح «طلای ۹۹۹» (با خلوص ۹۹٫۹٪) فریب خوردهاند، در حالی که جنس فروختهشده یا عیار پایینتر داشته یا کاملاً بدل بوده است تنها در یک پلتفرم شکایات مردمی در چین، بیش از ۵۰۰۰ شکایت مربوط به طلای تقلبی ثبت شده است جالب آنکه برخی تخلفات حتی در سطح کلان رخ داده؛ مثلاً در سال ۲۰۲۰ فاش شد یک شرکت چینی به نام Kingold حدود ۱۶ میلیارد یوان (۲.۵ میلیارد دلار) وام بانکی را با وثیقهگذاری شمشهای طلای تقلبی دریافت کرده بود. هر چند این مورد در حوزه بانکی بود، اما نشاندهنده گستردگی مشکل طلای جعلی در بازار است.
وی ادامه داد: به طور کلی، خرید آنلاین طلا بدون بررسی اصالت آن (مثلاً انجام آزمونهایی مانند تست وزن، تست اسید یا دریافت گواهی اصالت از فروشنده معتبر) میتواند خریدار را در معرض ریسک دریافت کالای تقلبی قرار دهد. در این رابطه سازمانهایی نظیر شورای جهانی طلا به خریداران توصیه میکنند فریب قیمتهای بسیار پایین یا تخفیفهای غیرمعمول را نخورند و امنیت معامله را در اولویت قرار دهند.
سوءاستفاده از اطلاعات کاربران
این وکیل دادگستری گفت: حفظ حریم خصوصی و اطلاعات شخصی کاربران چالش مهم دیگری در عرصه اپلیکیشنهای مالی و سرمایهگذاری (از جمله پلتفرمهای طلا) است. در برخی پروندهها که پیشتر اشاره شد، اطلاعات کاربران به سرقت رفت که میتواند زمینهساز سوءاستفادههای بعدی باشد. برای نمونه، در نفوذ به وبسایت GoldSilver در سال ۲۰۱۸، دادههای حساسی نظیر شماره گذرنامه و شماره تأمین اجتماعی مشتریان افشا شد.
وی ادامه داد: این اطلاعات میتواند توسط مجرمان برای سرقت هویت یا گشایش حسابهای جعلی به نام افراد قربانی به کار رود از منظر سوءاستفاده مجرمانه، اطلاعات شخصی دزدیدهشده میتواند برای هدفگیری مجدد قربانیان استفاده شود. برای مثال، در کلاهبرداریهای زنجیرهای ممکن است مجرمان پس از سرقت دادههای یک پلتفرم طلا، با مشتریان آن تماس گرفته و خود را مأمور پشتیبانی معرفی کنند تا مبالغ بیشتری کلاهبرداری کنند.
وضعیت کنونی ایران
کاظمی اظهار کرد: چالش اصلی آنجاست که به دلیل شرایط اقتصادی حال حاضر و فشار تحریمهای ناعادلانه ثبات اقتصادی متزلزل بوده و ارزش پول ملی دستخوش نوساناتی است که عملاً میل افراد جامعه را به تبدیل ریال به دلار، یورو و یا طلا بیشتر کرده است. با توجه به اینکه نگهداری طلا محدودیتی نداشته و نگهداری آن به دلیل فلز بودن تا حدودی راحتتر است و از سویی دیگر با تبلیغات گسترده این اپلیکیشنها افراد میتوانند حتی نسبت به خرید طلا به میزان یکصد هزار تومان اقدام کنند عملاً ترغیب افراد را به سمت سرمایهگذاری در این پلتفرمها به صورت فزایندهای بیشتر میکند.
این حقوقدان گفت: اینجاست که احتمال وقوع جرم به جهت جذب سرمایه در مقیاسی به اندازهی مردم این سرزمین تا حدود بسیار زیادی قابل پیشبینی است چرا که چنانچه چند میلیون کاربر از این اپلیکیشنها استفاده کنند و هریک صرفاً بین یکصد هزار تومان تا ده میلیون تومان (که قطعاً این رقم سرمایهگذاری افزایش بیشتری نیز خواهد داشت) فرض شود که سرمایه گذاری کردهاند عدد سرمایهگذاری شده بسیار بالا خواهد بود که چنانچه در این خصوص نظارت و دقتی نباشد، میتوان طیف بسیار گستردهای از جرایم را شاهد بود؛ همانگونه که پیشتر از این شرکتهایی مانند کوروش کمپانی (در زمینه واردات تلفن همراه)، مؤسسه مالی و اعتباری فرشتگان، کینگ مانی (در زمینه رمز ارز)، شرکت ساختمان پدیده شاندیز و پلتفرم آنلاین سکه ثامن دامگستریهایی برای بردن مال کاربران را ترتیب داده و از این طریق ضمن بردن اموال افراد، پروندههای قضائی عدیدهای را موجب شدهاند که بار مالی آن برای دولت حائز اهمیت بوده است. از این رو، در حال حاضر باید دقت نظر بیشتری نسبت به این پلتفرمها صورت گیرد.
حال چه باید کرد؟
کاظمی مطرح کرد: در وضعیت فعلی در عرصه پلتفرمهای فروش طلا ضعفهای قانونی و نظارتی وجود دارد در حال حاضر فعالیت این پلتفرمها بر اساس قوانین عمومی حاکم بر فضای مجازی صورت میپذیرد این در حالی است که باید به منظور حفظ سرمایه افراد جامعه نظارتی اختصاصی بر این پلتفرمها صورت گیرد که در درجه نخست به حفظ سرمایههای عمومی بیانجامد و در درجه دوم به جلوگیری از سو استفاده احتمالی از این پلتفرمها برای پولشویی و فعالیتهای مجرمانه بیانجامد.
این حقوقدان ادامه داد: از این رو نهادی مانند بانک مرکزی میبایست ضمن تأیید سرمایه و تضمین سرمایه گذاری این پلتفرمها، نظارت مستمر بر فعالیت آنها و ریسک سرمایه گذاری را کنترل کند از سوی دیگر میبایست بر اساس پشتوانه مالی این پلتفرمها برای سرمایه گذاری در آنها سقفی را تعیین نماید تا آنکه این پلتفرمها با طرحهای پانزی اقدام به بردن سرمایه افراد نکنند.
نوسانات شدید در بازار طلا و ارز در ایران باعث میشود که قیمتها در پلتفرمها بهروز نباشند یا کاربران دچار ضرر شوند.
کاظمی بیان کرد: در برخی موارد، پلتفرمها ممکن است در زمان نوسانات بازار، خدمات خود را بهطور موقت متوقف کنند. که در حجم بالا این توقفها میتواند موجب سودجویی احتمالی این پلتفرمها و کاهش سرمایه افراد شود.
وی ادامه داد: ایجاد زیرساختهای فناوری در این پلتفرمها و تأیید آنها از جانب نهادهای متولی میتواند مانع هرگونه سو استفاده با بهانههایی مانند قطعی اینترنت شود چرا که هر گونه توقفی در این پلتفرمها میتواند سببی در کوچک شدن سرمایه اندک افراد و فربه شدن سرمایه صاحبان این پلتفرمها شود.
این وکیل دادگستری افزود: برخی از پلتفرمها هزینههای جانبی، مانند کارمزد خرید و فروش یا هزینه نگهداری، را بهصورت شفاف اعلام نمیکنند این عدم شفافیت باعث سودجویی این افراد خواهد شد که نیازمند نظارت قانونی و اجرایی است.
وی بیان کرد: برخی از پلتفرمها با تبلیغات اغواکننده و وعدههای غیرواقعی، اعتماد کاربران را جلب میکنند و در نهایت ممکن است خدمات وعده داده شده را ارائه ندهند این تبلیغات ممکن است باعث ایجاد سو تفاهم یا حتی کلاهبرداری شود.
کاظمی افزود: به طور مثال به دلیل محدودیتهای ناشی از تحریمها، برخی پلتفرمها نمیتوانند به خدمات بینالمللی دسترسی داشته باشند، در حالی که در تبلیغات مدعی آن میشوند و میتوانند افراد را با وعدههای واهی مانند انتقال طلا به خارج از کشور نسبت به سرمایه گذاری ترغیب کنند و در نهایت با انباشت سرمایههای جذب شده زمینه بردن مال افراد از طریق تبلیغات فراهم آید از این رو باید نسبت به تبلیغات این پلتفرمها مخصوصاً از طریق نهادهای رسمی مانند شهرداری یا پلتفرمهای پرکاربرد مانند اسنپ دقت نظر بیشتری صورت گیرد و تبلیغات صرفاً در خصوص پلتفرمهای معتبر که آزموده شدهاند صورت گیرد.
این حقوقدان گفت: در برخی موارد، فرآیند تحویل طلای فیزیکی زمانبر است و ممکن است به دلیل ضعف در حمل یا انبارداری، تأخیرهای غیرمنطقی رخ دهد. از سوی دیگر تحویل طلای فیزیکی میتواند خود زمینه بروز جرمهایی مانند سرقت مسلحانه شود که به نظر این تحویلها میبایست از طریق بانکها و یا مبادی مطمئنتری صورت گیرد که هم تضمین تحویل میسر گردد و هم خطرات ناشی از آن به حداقل برسد.
کاظمی بیان کرد: کاربران ممکن است در هنگام تحویل طلا با طلایی مواجه شوند که یا مرغوبیت لازم را ندارد یا کلاً تقلبی باشد از این رو میبایست نظارتی بر این مهم باشد از این رو ضمن تمهید ساز و کاری بر آن میبایست صاحبان پلتفرمها را مکلف به بیمه کردن سرمایه افراد شده تا ضمن حفظ اموال افراد از بروز دعاوی متعدد جلوگیری کرد. این پلتفرمها با ارائه اطلاعات قیمتی ناصحیح میتوانند نظام اقتصادی و بازار طلا را تحت تأثیر خود قرار دهند که این امر میتواند موجب افزایش تورم افسارگسیخته شود.
کاظمی در پایان گفت: در پایان به نظر میرسد اگر دستگاههای متولی نظارت صحیحی بر تبلیغات انجام شده، سنجش توانایی این اپلیکیشنها در باز پرداخت سرمایه جذب شده و از همه مهمتر نظارت بانکی و اخذ وثائق به میزان سرمایه اخذ شده در هر اپلیکیشن صورت نگیرد دیگر بار شاهد طیف گسترده و ویران کننده ای از جرایم مالی و بر باد رفتن سرمایه هموطنان و بار نمودن پروندههای متعدد قضائی بر دستگاه قضا در این خصوص خواهیم بود که این امر در وضعیت حال حاضر جامعه میتواند خسرانی جبران ناپذیر را موجب شود.