به گزارش خبرآنلاین از فارس : در ۵ کیلومتری شمال تخت جمشید شهری قرار دارد که نامش در کتاب‌های تاریخی و پژوهش‌های باستانی زیاد آمده است. شهری به نام استخر که پراهمیت‌ترین راه ارتباطی دشت مرودشت با پاسارگاد و به عبارتی کلی‌تر استان فارس با مناطق داخلی فلات ایران است.

استخر در لغت به معنای انبار آب یا شهر شاه است و نخستین بار این نام در متون پهلوی به نام شهرستان‌های ایران شهر و نیز در کتیبه‌ای در کاخ تچر تخت جمشید حک شده است.

این شهر یک مرکز مهم سیاسی و مذهبی دوره ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی بوده با این وجود از رشد و شکوفایی استخرکه مربوط به زمان‌های  پیش از ساسانی است اطلاعات چندانی در دست نیست. تنها به طور کلی این احتمال مطرح است که مرکزیت پارس در دوره فراهخامنشی را بر عهده داشته است.

در سطح محوطه استخر و همچنین در آثار یافته شده از کاوش‌های آن، برخی مواد و یافته‌های منسوب به سده‌های پیش از اسلام وجود دارد که به دوره‌های مختلفی از هخامنشی تا ساسانی نسبت داده شده‌اند.

چگونگی وضعیت استقرار استخر دوره هخامنشی به درستی مشخص نیست. برخی از باستان‌شناسان بیشتر با توجه به موقعیت جغرافیایی و نزدیکی به تخت‌جمشید استخر را بخش عامه‌نشین شهر پارسه( تخت جمشید )دانسته‌اند.

برخی مصالح معماری سبک هخامنشی، در محلی که امروزه با عنوان مسجد استخر شناخته شده باقی مانده است که عمده‌ترین شواهد هخامنشی در استخر محسوب می‌شوند.

این شهر در زمان حمله اعراب به ایران به شدت مورد هجوم قرار گرفت و با وجود اینکه سال‌ها بعد به آرامش نسبی دست یافت اما همچنان رو به فراموشی بود و به شکل یک روستا به عمر خود ادامه می‌داد اما این احتمال وجود دارد که در سده‌های ۹ و۱۰ هجری به کلی متروک و به شکل ویرانه‌های امروزی درآمده است.

این شهر مهم و تاریخی با آغاز پروژه‌های مرمتی و حفاظتی دشت مرودشت و تخت جمشید مورد توجه قرار گرفته است.

حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید نیز معتقد است که این شهر یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران و استان فارس است. 

راه‌اندازی پایگاه پژوهشی در این محوطه به این دلیل که می‌توان بخش‌های از دوران‌های هخامنشی و پس از بین رفتن شهر پارسه را جستجو کرد، بسیار مهم است.

فدایی از راه‌اندازی پایگاه دائمی پژوهشی شهر تاریخی استخر خبر داد و اعلام کرد: با توجه به وجود آثار متعدد از دوره‌های بعد از هخامنشی به صورت ممتد تا دوره‌های متاخر اسلامی در شهر استخر و نیز کاووش آثار مستند که نشان‌دهنده سکونت در هزاره ۴ و ۵ قبل از میلاد در این محوطه است، اهمیت حفاظت، نگهداری و مستندنگاری در این محوطه را ضروری کرده است.

به گفته وی در محوطه تاریخی شهر استخر به وسعت ۷۰ هکتار مستندنگاری‌هایی در حال انجام است که تهیه نقشه‌های توپوگرافی از آثار کاووش شده و آثار سنگی موجود با استفاده از فناوری‌های نوین مثل اسکنرهای نوری و اسکن لیزرها از شاخص‌ترین فعالیت‌های این محوطه است.

ساماندهی و احیای مسیر بازدید، برای دسترسی به آثار موجود و نور پردازی و مانیتورینگ در شب و مرمت آثار سنگی شاخص در این مجموعه از دیگر فعالیت‌های حفاظتی و مرمتی در این محوطه است که مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به آن اشاره کرد.

مرکزیت پارس از دیگر احتمالاتی است که درباره شهر استخر مطرح می‌کنند، فضل الله حبیبی، کارشناس باستان شناسی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این باره می‌گوید: رشد و شکوفایی شهر استخر مربوط به دوره قبل از ساسانی و فرا هخامنشی است و بر اساس احتمالات مرکزیت پارس را در آن دوران داشته است.

جرز سنگی و قلمه ستون با سرستون گاو تنها آثار شاخص و بازمانده در محوطه است که به اعتقاد برخی مورخان این دو اثر مربوط به قدیمی‌ترین مسجد ایران و متعلق به دوره فراهخامنشی است. به گفته حبیبی این دو اثر تنها بخش باقیمانده از شبستان ۴ هزار و ۹۰۰ متر مربعی بنای مسجدی است که دارای ۱۲۸ ستون بوده است.

بر اساس مستندات، شهر استخر بخش عامه نشین دوران هخامنشی بوده و در حال حاضر جرز سنگی باقیمانده در این محوطه در حال مرمت است.

48